Маё мастацтва з Марса.
Другое прышэсце беларускага кіно

Сябраваць з наяўным станам айчыннай культуры здольныя адно безнадзейныя аптымісты, адвечныя самарэкламшчыкі ды непазбежныя прайдзісветы. Бо краіна хварэе. І культурка хварэе сінхронна з ёй.

Базавыя ўмовы эфектыўнай крэатыўнай дзейнасці — уцямная культурніцкая дзяржаўная палітыка, сістэмная падтрымка і шанаванне нацыянальнай свядомасці, развіццё мецэнацтва і канкурэнтнага праектнага фінансавання, адсутнасць палітычнай і эстэтычнай цэнзуры, свабода выказвання і перакананняў, адукацыйная мабільнасць і міжкультурныя калабарацыі, культура экспертнага разбору і змястоўнай аналітыкі — усё гэта не працавала нават у адносна лагодныя часы пачатку нулявых. А ў сённяшняй Беларусі ўвогуле знікла з далягляду.

Бо нават мінімальныя праявы творчай свабоды ўспрымаюцца звар’яцелым рэжымам як палітычная пагроза і дзёрзкі выклік ягонай манаполіі на рэжысуру масавай свядомасці. Замест крытычнасці — дрэсура энтузіязму. Замест творчага пошуку — рытуалы лаяльнасці. Замест шматграннасці — тыражаванне спарахнелай стылістыкі часоў паміраючага брэжневізму. Замест вольнага слова — заўзятае засваенне маскоўскіх прапагандысцкіх метадычак. Замест пашаны культурніцкія эліты атрымалі адміністратыўны ціск, жорсткія прысуды, выцісканне ў эміграцыю. Квіткі ў адзін бок — звычайная справа. Заставацца ў краіне — амаль культурніцкая анамалія.

Для олдскульнай беларускай кінаіндустрыі гэта ўсё азначае канец прыўкраснай эпохі летуценнай безадказнасці. Творчы калапс, ідэйны крызіс, манапольнае дзяржфінансаванне, канчатковае аднаўленне каланіяльнай залежнасці ад расейскіх партнёраў у плане пракату, вытворчасці і адукацыі, сыход вядучых творцаў на еўрапейскія і расейскія пляцоўкі… Ёсць, праўда, яшчэ ціхая незалежнасць экраннага партызанінгу — прыватныя ініцыятывы, патаемныя прагляды, бюджэты «каля нуля», канспіратыўныя здымкі. Але ён на тое і партызанінг, каб заставацца прыхаваным і збольшага нябачным.

Цяжка публічыцца ў паліцэйскай дзяржаве, дзе кіно мае адзінае прызначэнне: раз ці два на год ідэйна падтрымаць замоўцу-рэжым.

Карацей, шэраговым «дарагім мінчанам і гасцям сталіцы» вельмі лёгка давесці, што беларускага кіно няма. Бо ў дасяжным культурніцкім полі айчыннай «стабільнасці» яго сапраўды знайсці амаль немагчыма. Тым больш — зразумець ягоны рэальны патэнцыял.

Варта зразумець маштабы стратаў: у 2020-м паслявыбарчы пераход дзяржавы ў фармат сілавога кіравання культурай падзяліў яе на дзве несумяшчальныя (геаграфічна, функцыянальна і змястоўна) плыні.

Першая працуе як сімвалічнае забеспячэнне аўтарытарнай улады суадносна патрэбам бягучага палітычнага курсу. Гэта сервільны мэйнстрым імперскай правінцыі: баязлівы, інерцыйны і другасны.

Другая — адкрытае поле пошукаў па-за межамі дзяржаўных замоў і расейскай культурніцкай інтэрвенцыі. Неадназначныя формы творчай прысутнасці ў стылістычна канкурэнтнай і змястоўна нелінейнай крэатыўна-спажывецкай прасторы.

Першая плынь існуе на аўтапілоце і ўвасабляе імітацыю культурніцкага працэсу. Гэта канфармісцкія прамаўленні дзяржслужачых. Дазволеныя рухі ў зачыненым пакоі. Імітацыя значнасці. «Беларусьфільм» сканаў. Але працягвае агучку пустэчы.

Другая — гнуткія практыкі мабільных творчых груповак. Культура без жорсткай прапіскі і дакладнага прызначэння. Зона рызыкі, эксперыментаў і вольнага руху ва ўсе бакі адначасова. Шматгалоссе непрадказальнага. Панк-рок ацалелых. Можа хто пачуе. Знойдзе сродкі. І здарыцца кіно.

Другая няздольная існаваць у ценю дзяржавы. Першая толькі там і можа выжыць.

У выніку маем дэструкцыю лакацый і зрухі сэнсаў. Кардонныя творы made in Belarus не маюць нічога агульнага з наяўным станам нацыі. Але жывое беларускае кіно сёння гучыць — дзе заўгодна, акрамя Беларусі.

Мы паўсюль транзітам. Гэта культура памежных станаў свядомасці, дзе замест ментальнай прапіскі — рух навобмацак. Часам трапна. Часам — не.

Новы тып айчыннага кінатворцы — універсальны аўтсайдэр. Хаатычна адукаваны лічбавы намад. Шматмоўны глабальны фрылансер з дзейнай картай побыту, досведам культурніцкага супраціву і грамадзянскага пратэсту. А таксама — з рандомна зменлівай шкалой жыццёвых прыярытэтаў.

Учора Marvel, сёння Лазніца, заўтра «мамблкор». Ці Дэвід Лінч напалам з падвойным чызбургерам.

Гэтая беларускасць штодзень адраджаецца нанова. Каб у чарговы раз сабе здзівіцца.

Што ў яе ёсць? Нязломны кураж. Першасны еўра-досвед. Нахабная прага ўсіх перагуляць. Адвечныя сантыменты. Чаго не стае? Рэальнай вагі і рэзананснага статусу. Сістэмнай падтрымкі і аўтапрамоцыі. Часу, каб сябе зразумець. Краіны, куды вярнуцца.

Шок 2020-га? Кіньце пра палітыку. Па сутнасці тады адбылася ўзаемная анігіляцыя двух публічных перформансаў — дзяржаўнага і альтэрнатыўнага. Абедзве гульні сканалі сінхронна. Былыя матрыцы аказаліся вычарпанымі. І надышоў Час Пасля. З сумнеўным сюжэтам і невідавочным складам гульцоў.

Словы скончыліся. А яшчэ раней скончыліся нашы карцінкі. Усе складнікі кінаіндустрыі раптам зрабіліся аднолькава неістотнымі.

Мы раптам прачнуліся на манументальным сметніку былога белкульту. Дзе няма, каму ратаваць, і няясна, як ратавацца. Пэўна, было б прасцей абвясціць сябе чарговай «страчанай генерацыяй» і спрабаваць ператварыць у падзею сваю творчую бездапаможнасць і агульную разгубленасць. Аднак адбылося інакш.

Новая хваля айчыннага кінакрэатыву слушна зразумела дэпрэсіўна-рэпрэсіўнае (сама)разбурэнне старога культурніцкага парадку як свой гістарычны шанец.

Усё робім з нуля: мастацкі выбар, аўтарскі стыль, рэжым кінавытворчасці і фармат экспертызы, узаемадачыненні з традыцыяй і лінейку аўтарытэтаў, унутраную камунікацыю ў межах супольнасці і фестывальную палітыку. Да асабістых амбіцый і натуральнай прагі самарэалізацыі дадалася магчымасць адбудовы культурнай прасторы наноў. Другое прышэсце беларускага кіно.

Нацыя бясконцага «Партызанфільму», аперэтачнай «белароскасці» і расейскай серыяла-залежнасці вучыцца размаўляць з сусветам наўпрост: без апантанасці вайной, таннай вясковасці, маскоўскіх падказак і звычкі падабацца кіраўніцтву.

Працэс захапляе як сігналы з Марсу і вабіць дзіўнымі вайбамі. Магчыма ўпершыню белкіно існуе без бюракратычнага прэсінгу і палітычнай цэнзуры. Магчыма ўпершыню яно жыве не як прыдатак рэжыму, але як тэрыторыя крэатыўнага пошуку і вольнага прамаўлення. Нефармат больш не хвароба.

Сёння паўстае нашая новая эстэтыка: экспрэсіянісцкая анімацыя і экзістэнцыяльны хорар, паэтычная графіка аўтарскай эсэістыкі і побытавы гратэск, меланхалічныя road movies і настальгія па дзівацкім 1980-м, праблемная дакументалка і смеццевыя казкі, дэманстратыўны андэрграўнд і абстрактнае відэа. Так, гэта ўсё можа падавацца слаба сумяшчальным. Так, яно небясспрэчнае. І не мусіць падабацца. Так, тут заўжды ёсць да чаго прычапіцца. Але гэта не адмяняе галоўнага: тут і цяпер на нашых вачах і з нашым удзелам паўстаюць новыя культурніцкія патэрны.

Белкіно памерла. Белкіно жыве. І гадуе свой хаос.

З таго, што цяпер адбываецца вакол белкіно больш за ўсё ўражваюць тры рэчы: татальная творчая капітуляцыя колішніх герояў, гіперактыўнасць свежай генерацыі і катастрафічная раз’яднанасць нашых высілкаў. Бо на адвечнае пытанне «Дык дзе пабачыць сваё?» адказаў фатальна не стае.

Як у (не)нармальным science fiction show, мы ляцім, нібыта касманаўты з разбітага карабля. Кожны на сваёй хуткасці. Кожны ў свой бок. Кожны на сваёй хвалі. Паасобку. І прынцыпова несумяшчальна. Мы — спіс стратаў. Мы — ліставанне з адсутным.

Вось чаму ў лапікавым існаванні разарванай нацыі жыццёва неабходныя ратавальнікі: сеткавая сувязь і віртуальныя бібліятэкі. Вось чаму варта больш шчыльна прыглядзецца да анлайн-кінатэатру VODBLISK.

Простая мэта: зрабіць сваё дасяжным. Простая селекцыя: незалежныя фільмы апошніх гадоў. Простая структура: пакет аўтарскіх стужак з сацсеткавай падтрымкай і дадатковымі «лонгрыдамі» — размовамі кіраўнічкі праекта Волі Чайкоўскай з героямі і гераінямі новай кінасцэны.

Такое кіно. Здаецца, дзіўна, што ніхто не зрабіў штосьці падобнае раней.

Але каб здарыўся VODBLISK, мусілі адбыцца наша хіпсцерская «адліга» 2010-х і кавід з ягонай прымусовай самаізаляцыяй і вымушаным сыходам у сеткавы мір, недадуманая рэвалюцыя 2020-га з яе стыхійным нацыянальным самавызначэннем, адмена кінапрэм’ер, практыкі вулічнага супрацьстаяння і паляванне на НДА, забарона кніг і арышты на канцэртах, мастакі за кратамі і аварыйная эміграцыя, страта былога смаку жыцця ды спробы захавацца прафесійна ў сітуацыі выгнання. Трэба было страціць тоеснасць, каб зразумець яе недахоп. І прыйсці па кіно — вядома куды.

Чыста тэхнічна VODBLISK — сэрвіс мастацка-інфармацыйных паслуг. Па сутнасці — бібліятэка зрухаў. Калекцыя адхіленняў. Адначасова сховішча, архіў і перманентная прэзентацыя творчага працэсу.

Там няма палітычных тэкстаў, аднак ёсць дакладна прапісаны айчынны кантэкст. Ёсць адбор, але няма цэнзуры. Як няма й відавочных прыярытэтаў. Нуль хайпу, сам/-а вырашай, што глядзець: ці то жартачкі, ці то меладраму. І калі не да спадобы брутальны Лаўрэцкі — вось побач далікатная Шатун. Лірычны Палуян. Альбо славутая бабуля з Марса.